Overweeg onderstaande lichamelijke oorzaken voor psychiatrische klachten:

• Visus- en gehoorproblemen
• Neurologisch (knik in de ontwikkeling, absence, epilepsie, regressie)
• Endocrinologisch (bijvoorbeeld schildklierziekten of diabetes)
• Genetisch (aanwezigheid van dysmorfe kenmerken; bekende genetische aandoeningen/syndromen in familie)
• Vitaminedeficiënties, elektrolyt- en hematologische stoornissen (bijvoorbeeld Vitamine D, B12, anemie)
• Intoxicaties
• Infectieuze oorzaken (denk ook aan PANDAS (Pediatric Autoimmune Neuropsychiatric Disorders Associated with Streptococ infections)
• Auto-immuunziekten (bijvoorbeeld Anti-NMDA receptor encefalitis)
• Metabole stoornissen (enzymstoornissen)

Aandachtspunten om rekening mee te houden bij de anamnese:

• Somatische voorgeschiedenis (bezoek aan andere artsen)
• Huidige klachten
• Tractus anamnese
• Familieanamnese
• Leefstijl anamnese; eten, slapen, bewegen, middelengebruik, verslaving

>> Voorbeeldlijst lichamelijke screening

Er zijn verschillende lijsten, sommige kunnen door ouders worden ingevuld en sommige door een verpleegkundig specialist en/ of arts.

Aanbevelingen en aandachtspunten voor lichamelijk onderzoek.

Aanbevelingen

• Lengte, gewicht, bloeddruk, hartfrequentie, huid, schedelomtrek;
• Let op signalen van kindermishandeling, trauma en zelfbeschadigend gedrag. Zie de Richtlijn Kindermishandeling;
• Advies is om de groeicurven voor lengte, gewicht en schedelomtrek te gebruiken;
• Check de BMI-score gerelateerd aan geslacht en leeftijd voor ondergewicht, overgewicht en obesitas. Meer hierover bij het Voedingscentrum en in het artikel ‘Antipsychotica en metabole afwijkingen bij kinderen en adolescenten; een literatuuroverzicht en aanbevelingen voor de praktijk‘ (Overbeek, W.A. et al, 2010).
• Check hartfrequentie en bloeddruk gerelateerd aan geslacht, leeftijd en lengte voor hyper- en hypotensie;
• Bij Anorexia nervosa: zie de praktijkstandaard voor Anorexia nervosa bij kinderen en adolescenten.

Aandachtspunten

• Advies is screenend lichamelijk onderzoek bij alle kinderen in de jeugd-ggz;
• Daarbij is het belangrijk om lichamelijk onderzoek aan te kondigen en toe te lichten;
• Bij twijfel of duidelijke afwijkingen overleg met of verwijs door naar de kinderarts, kinderneuroloog of klinisch geneticus.

Let tijdens het psychiatrisch onderzoek op dysmorfe kenmerken, waarbij focus op minor abnormalities en asymmetrie.

>> Bekijk ook de voorbeeldlijst lichamelijke screening

Advies voor verwijzen naar klinisch geneticus

• Bij majeure afwijkingen;
• Zwakbegaafdheid of laag normaal IQ + dysmorfe kenmerken en/of aangeboren orgaanafwijkingen (cardiaal, renaal etc). Zie ook het artikel ‘Gedragsfenotypes en recente ontwikkelingen in het genetisch onderzoek‘, K. Vermeulen en A. Vogels, Tijdschrift voor Psychiatrie 61(2019)11, 779-785;
• Bij neurobiologische ontwikkelingsstoornissen en/of psychose i.c.m. dysmorfe kenmerken en/of aangeboren orgaanafwijkingen.

Overweeg aanvullend onderzoek

• Regressie/verlies van vaardigheden kan wijzen op bijvoorbeeld een neurologisch probleem;
• Het hebben of ontwikkelen van bijkomende lichamelijke symptomen, zoals zintuiglijke beperkingen, afwijkingen aan huid en haar (ectoderm), hart, groeiachterstand, en pre-existente neurologische aandoening kan duiden op een syndroom
• Onverwacht beloop in ontwikkeling of behandeltraject van het kind;
• Een familieanamnese die een erfelijke oorzaak doet vermoeden.

Overweeg verwijzing naar kinderarts

• Bij ondergewicht, overgewicht en/of obesitas: waarde +/- 2 SD of afbuigende groeicurve;
• Afwijkingen in lengtegroei; waarde +/- 2 SD, waarbij niet verklaarbaar vanuit familiaire component, of afbuigende groeicurve;
• Afwijkende schedelomtrek; waarde +/- 2 SD;
• Hypertensie is gedefinieerd als een systolische óf diastolische bloeddruk ≥ 95e percentiel voor leeftijd en geslacht, ten minste op 3 verschillende momenten gemeten. Bij alle kinderen met een bloeddruk boven het 95e percentiel moeten ten minste 2 nieuwe metingen uitgevoerd worden. Indien de bloeddruk dan nog boven het 95e percentiel ligt, is nader onderzoek nodig.
• Bij IQ onder de 70, zie richtlijn voor kinderartsen.

Op indicatie: bloedonderzoek gebeurt afhankelijk van bevindingen somatisch en psychiatrisch onderzoek.

>> Zie ook het advies bij gebruik van antipsychotica

Aandachtspunt: laat bij verwijzing naar een medisch specialist(en) altijd een kinderpsychiater of collega met medische achtergrond meekijken. Indien in de instelling geen psychiater aanwezig is, kan met de huisarts overlegd worden voor doorverwijzing.

Felker B, Yazel JJ, Short D. Mortality and medical comorbidity among psychiatric patients: a review. Psychiatr Serv 1996; 47: 1356-63.

Inspectie voor de Gezondheidszorg, ggz Nederland. Somatische screening. Prestatie-indicatoren ggz en verslavingszorg basisset 2009‑2010. Utrecht: ggz Nederland. p. 38-9.

Hall RC, Popkin MK, Devaul RA, Faillace LA, Stickney SK. Physical illness presenting as psychiatric disease. Arch Gen Psychiatry 1978; 35: 1315-20.

Hoebert M, Staal WG, Koers H. Een somatische aandoening bij een somatiserende patiënt. Tijdschr Psychiatr 2003; 45: 167-71.

Hoogduin CAL, de Haan E, Terluin B. Somatische aandoeningen bij opgenomen psychiatrische patiënten. Tijdschr Psychiatr 1985; 27: 105-14.

Sternberg DE. Testing for physical illness in psychiatric patients. J Clin Psychiatry 1986; 47: 3-9.

Swolfs S, Boerkoel R, Rijnders C. De meerwaarde van een somatische screening op een polikliniek psychiatrie. Tijdschr Psychiatr 2011; 53: 201-10.

Westermann GMA, Hartman-Faber SH. De lichamelijke screening bij jeugdpsychiatrische patiënten – een evaluatie. Tijdschr Psychiatr 1993; 35: 384-98.

Muskens, Velders & Staal 2017. Medical comorbidities in children and adolescents with Autism Spectrum Disorders and Attention Deficit Hyperactivity Disorders: a systematic review

Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde 2018. Richtlijn voor de etiologische diagnostiek bij kinderen met een ontwikkelingsachterstand / verstandelijke beperking

J.B. Muskens, K. Vermeulen, P.A.M. van Deurzen, E.M.A. Tomesen, R.J. van der Gaag, J.K. Buitelaar, W.G. Staal. The added value of somatic screening in child and adolescent psychiatry: a descriptive pilot study; accepted February 2015 Tijdschrift voor Psychiatrie

Overbeek WA, de Vroede MAM, Lahuis BE, Hillegers MH, de Graeff-Meeder ER. Antipsychotica en metabole afwijkingen bij kinderen en adolescenten; een literatuuroverzicht en aanbevelingen voor de praktijk. Tijdschr Psychiatr 2010; 52: 311-20.

Accare 2014 “De Monitoring op metabole en endocriene bijwerkingen van antipsychotica”