Hoe is het om op te groeien in een gezin waarvan één of beide ouders een kwetsbaarheid heeft? Dat laat filmmaakster Monique Nolte op een aangrijpende manier zien in de documentaire NIKKI. Nikki is één van de meer dan een half miljoen kinderen met een vader of moeder die psychische problemen en/of een verslaving heeft. Met de film en bijbehorende impactcampagnes hoopt de filmmaakster op meer aandacht voor deze gezinnen.

Hoe lastig het is om je kind op te voeden als je met een borderline persoonlijkheidsstoornis kampt. Maar ook: hoe moeilijk als je je moeder ervan moet overtuigen dat ze géén slechte moeder is. Hoe zwaar het is om teveel verantwoordelijkheid te dragen. Maar ook: hoe fijn als je moeder precies de troostende dingen zegt als je verdriet hebt om je afwezige vader.

Het wordt op een hartverscheurende manier duidelijk in de film, waarvoor Monique Nolte Nikki en haar moeder Karin jarenlang volgde. ‘Ik heb de liefde tussen moeder en dochter willen vangen, maar ook de schaduwkant ervan’, zegt Nolte. ‘Het is ontzettend ingewikkeld voor een kind als je ouders je beschadigen zonder dat ze daar iets aan kunnen doen. Moeder Karin wil het beste voor Nikki. Dat merk je aan alles. Hun liefde voor elkaar is onvoorwaardelijk. Dat maakt dat het moeilijk is voor Nikki om over haar problemen te praten. Ze wil haar moeder niet afvallen.

Indrukwekkende animaties

Om de verscheurdheid en het loyaliteitsconflict waarmee Nikki worstelt te illustreren, koos Nolte voor animatiescènes. Die laten op een indrukwekkende manier zien hoe Nikki wordt meegenomen in de achtbaan van het leven van haar ouders – en daar nauwelijks grip op heeft. Nolte: ‘Het tragische is dat Nikki het zichzelf aanrekent wanneer het misgaat, bijvoorbeeld op school. Zoals Meester Mark, zo’n leerkracht die je ieder kind gunt, het treffend zegt in een scène die de film niet heeft gehaald: ‘“Kinderen als zij worden continu geconfronteerd met falen. Niet vanwege hun eígen acties, maar vanwege wat er in hun gezin gebeurt.’”

Nolte: ‘Ik hoop dat Nikki – en kinderen die iets vergelijkbaars meemaken – als ze de film zien beseffen dat zij zelf geen enkele schuld hebben. Dat wat er niet goed gaat het gevolg is van de situatie waarin zij zich bevinden. En dat Nikki tegelijkertijd ziet hoe sterk ze is.’

Dubbel taboe

Anouk de Gee is projectleider KOPP/KOV bij het Trimbos-instituut. Ze werkte mee aan het kennisdossier Jeugd-ggz voor kinderen van ouders met een kwetsbaarheid van het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie. De Gee is onder de indruk van en blij met de documentaire. ‘We kunnen het hebben over het aantal kinderen dat hiermee te maken heeft. Over de verhoogde kans dat zij zelf psychische klachten ontwikkelen. Maar dat zijn cijfers: erg belangrijk maar voor veel mensen ook droge kost. Film is zo’n krachtig medium. Nikki en Karin geven een gezicht aan deze problematiek, die nog steeds onderbelicht is. Misschien herkent de kijker er de situatie van iemand uit zijn omgeving in. Of die van zichzelf. Misschien zelfs van tientallen jaren geleden.’

Eigenlijk is er sprake van een dubbel taboe, zegt de Gee. Namelijk: het taboe rondom psychische problemen en verslaving. En de gevoeligheid als het gaat om het bespreekbaar maken van ouderschap en opvoeding binnen de geestelijke gezondheidszorg. ‘Veel behandelaren hebben dat in de opleiding niet meegekregen. Ik hoop dat de film dezes taboes helpt te doorbreken. Zonder de ouder te veroordelen: die lijdt zelf ook onder zijn of haar stoornis.’

Monique Nolte hoopt met NIKKI te laten zien dat je je niet hoeft te schamen voor je situatie, of je nu ouder of kind bent. ‘Dat vind ik zo dapper van Karin: dat ze alles deelt. Zelfs de pijnlijkste momenten. Ik weet zeker dat ze anderen daarmee inspireert en indirect aanspoort om hulp te vragen.’

‘Hoe gaat het met jou?’

De film laat zien dat praten over wat er thuis aan de hand is, voor Nikki niet altijd makkelijk is. Anouk de Gee vermoedt dat andere kinderen en jongeren dat herkennen: ‘Een vraag als ‘hoe gaat het thuis?’ kan voor een kind lastig zijn om antwoord op te geven. Je kunt het beter klein en praktisch houden: ‘Wat hebben jullie dit weekend gedaan?’

Wat je juist wél expliciet wilt vragen, is: ‘Hoe gaat het met jou?’ Dat deed meester Mark zo goed, beaamt Nolte. ‘Die zag het meteen als Nikki ergens mee zat. Met één opmerking zorgde hij ervoor dat de last even van Nikki’s schouders afviel, zodat ze haar toets kon maken. Ook ondersteuning van de ouders is essentieel, zag zij bij Karin. “Niet alleen van professionals, ook van mensen uit de omgeving. Een complimentje aan Karin en een luisterend oor voor Nikki, zoiets kan het verschil maken.’

Tijdens haar research hoorde ze het veel terug: voor kinderen als Nikki is het fijn als ze af en toe welkom zijn bij een ander gezin. Nolte: ‘De warmte en veiligheid die zij bij anderen krijgen vergroten hun gevoel van eigenwaarde. Anouk de Gee benadrukt dat het belangrijk is dat een kind toestemming heeft van vader of moeder om met iemand te praten over de moeilijkheden thuis. Dat heeft alles met die loyaliteit te maken. ‘Met oma of de buurvrouw bijvoorbeeld. En dat het oké is dat ze de sleutel van de buren hebben of een nachtje bij een vriendin logeren als het thuis even te veel wordt.’

(H)erkenning

De Gee hoopt dat NIKKI voor erkenning en herkenning zorgt. Er zijn doorgaans vele partijen betrokken bij gezinnen zoals dat van haar. ‘Je kunt dan denken aan schuldhulpverlening, ondersteuning bij huisvestingsproblemen, wijkteams of de wmo-consulent. Het zou mooi zijn als alle partijen de rol van poortwachter pakken, zich bewust worden dat problematiek binnen een gezin van invloed is op kinderen en nadenken over: wat kan ik voor dit kind betekenen.’

De documentaire ’NIKKI’ is gaat op 26 september in première bij het Nederlands Film Festival en is vanaf dan ook direct te zien bij Videoland.

Het Nederlands Film Festival selecteerde de film voor de Gouden Kalveren in de categorie lange documentaire. 

Ook interessant

>> Meer nieuwsberichten van het Kenniscentrum