Wat zijn de laatste inzichten op het gebied van suïcidepreventie bij jongeren? Welke initiatieven zijn er in Nederland? Hoe maak je zelfmoord bespreekbaar, en hoe behandel je suïcidaliteit? Deze en andere vragen komen aan bod in dit kennisdossier. Het Symposium suïcidepreventie bij jongeren van 10 september 2019 was hiervoor het startschot. De bijeenkomst bracht veel kennis bij elkaar, en resulteerde in vijf videopresentaties die de basis vormen van dit dossier. Op deze pagina Dit dossier wordt doorlopend aangevuld met nieuwe kennis. Heeft u suggesties? Deze kunt u doorgeven via het formulier onderaan de pagina. Vijf inzichtgevende video's In deze video’s geven jeugdhulpprofessionals, onderzoekers en ervaringsdeskundigen hun visie op en inzicht in vijf actuele onderwerpen binnen het thema suïcidepreventie. Streven naar nul suïcides Peter Dijkshoorn, kinder- en jeugdpsychiater bij Accare De Beweging van 0 is een groep jeugdhulpprofessionals uit verschillende domeinen die streeft naar onder andere nul suïcides. Peter Dijkshoorn: “De jeugdhulp heeft grote doelen nodig, want met kleine bereik je niets. Het gaat er niet om of we het grote doel behalen, het gaat erom dat we ervoor gaan.” >> Download de presentatie van Peter Dijkshoorn Terug naar boven Leren van fouten uit de praktijk Peer van der Helm, lector residentiële jeugdzorg aan de Hogeschool Leiden De JeugdzorgPlus treft jongeren met negatieve jeugdervaringen door herhaald misbruik. Dat meervoudige slachtofferschap heeft een grote impact. Toch is het mogelijk om uit die tunnel te komen, mits hulpverleners de juiste dingen doen. Peer van der Helm: “Separeren is bij suïcidale kinderen olie op het vuur gooien. Dat werkt averechts.” >> Download de presentatie van Peer van der Helm Terug naar boven Samen delen, samen helen Astrid van Vugt en Graciela Martinez Zurano, Rogier Hulst Foundation Astrid van Vugt verloor haar zoon Rogier als gevolg van zelfdoding. Graciela Martinez Zurano heeft ervaring met zelfmoordgedachten binnen haar familie: “Mijn broer en moeder kregen hulp bij hun depressie, maar niemand was er voor mij.” Met de Rogier Hulst Foundation bieden zij laagdrempelige hulp aan kwetsbare jongeren en hun omgeving. Astrid: “Ons motto is samen delen, samen helen.” >> Download de presentatie van Astrid van Vugt en Graciela Martinez Zurano Terug naar boven Redenen om te blijven leven Judith de Heus, manager hulpverlening en klinisch psycholoog bij 113 Zelfmoordpreventie Tien tot 15% van de jongeren denkt weleens aan zelfmoord, en 1 op de 25 doet een poging. Toch komt een suïcide nog te vaak onverwacht. Te weinig hulpverleners weten dat je suïcidaliteit als op zichzelf staande stoornis kunt behandelen. Judith de Heus gaat in op hoe je dat doet: “Als je niet bang bent om over de dood te praten, dan kun je het hebben over redenen om te blijven leven.” >> Download de presentatie van Judith de Heus Terug naar boven Suïcidaliteit preventief aanpakken Daan Creemers, GZ-psycholoog en onderzoekscoördinator bij GGZ Oost Brabant GGZ Oost Brabant organiseert samen met partners duurzame zorg voor depressieve jongeren. Zij gebruiken daarbij innovatieve behandelmethoden als het STORM-project, waarmee zij preventie van depressie en suïcide gezamenlijk aanpakken. Daan Creemers: “Alleen al herkennen, signaleren en monitoren heeft een preventief effect.” >> Download de presentatie van Daan Creemers Terug naar boven “Als je niet bang bent om over de dood te praten, kun je het hebben over redenen om te blijven leven.” Onderzoek: Suïcide onder 10- tot 20-jarigen in 2017 De stijging van suïcides onder jongeren in 2017 was zo zorgwekkend dat het ministerie van VWS aan 113 Zelfmoordpreventie heeft gevraagd de achtergronden hiervan te onderzoeken. >> Download het onderzoek Tijdschrift voor Psychiatrie: Suïcidaliteit bij adolescenten Het artikel 'Suïcidaliteit bij adolescenten met therapieresistente internaliserende problematiek' van P.C.M. Herpers, J.E.C. Neumann en W.G. Staal verscheen in 2020 in het Tijdschrift voor Psychiatrie. >> Lees het artikel Symposium suïcidepreventie bij jongeren Zelfmoord bij jongeren voorkomen vraagt om samenwerking binnen én buiten de jeugdhulp. Op 10 september 2019 – Wereld Suïcide Preventie Dag – vond het Symposium suïcidepreventie bij jongeren plaats. Op deze dag zetten professionals uit jeugdhulp, onderwijs en gemeenten samen stappen richting minder suïcides. Welke kennis en ideeën heeft het symposium opgeleverd? Staatssecretaris Paul Blokhuis: “Voer het goede gesprek” De dag werd geopend door staatssecretaris Paul Blokhuis van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en dagvoorzitter prof. dr. Arne Popma. Naast de (jeugd-)ggz is ook de omgeving een belangrijke schakel, benadrukte staatssecretaris Paul Blokhuis: “Voer het goede gesprek vanuit oprechte belangstelling voor je medemens.” Ook verklaarde Blokhuis dat mensen meer voor elkaar kunnen doen dan ze soms denken. “Vraag: ‘Hoe gaat het met je?’ Dan krijg je misschien een ingewikkeld gesprek. Ga dat niet uit de weg, laat zien dat we een samenleving willen waarin iedereen mag meedoen.” Werksessies: aan de slag met suïcidepreventie De film Doodzonde Werksessie van Menno Visser, Stichting Turning Point De zelfdoding van twee veelbelovende, mooie jonge mensen zet het leven van hun dierbaren en allerlei betrokkenen op zijn kop. In de indringende documentaire Doodzonde blikken betrokkenen, onder wie de familie, maar ook verschillende behandelaren, terug op het behandelproces en de vreselijke afloop. De reacties in de zaal gingen bijvoorbeeld over het betrekken van ouders: “Er is absoluut meer aandacht nodig voor ouders, zowel op het niveau van de ggz als vanuit de politiek.” “Er is absoluut meer aandacht nodig voor ouders, zowel op het niveau van de ggz als vanuit de politiek’’ – Publiek bij de film Doodzonde Terug naar boven Doorvragen-Doorvragen-Doorvragen Werksessie van Ineke Rood, systeemtherapeut Hoe voer je een gesprek over suïcidaal gedrag bij jongeren, en hoe schat je de ernst van de suïcidaliteit in? Een gesprek over suïcidaal gedrag komt nogal eens uit de lucht vallen. Veel hulpverleners vinden het lastig en soms ook beangstigend om als ze met een dergelijk probleem geconfronteerd worden door te vragen naar de ernst ervan. Door middel van circulaire en toekomstgerichte vragen kun je dit doorbreken, zoals: “Je denkt aan suïcide, dan moet je wel wanhopig zijn. Waarover ben je wanhopig?” In deze workshop is geoefend met gespreksvoering aan de hand van een vragenlijst die als leidraad kan dienen. “Het gaat erom zoveel mogelijk inzicht te krijgen in gevoelens en gedachten.” – Ineke Rood >> Download de presentatie van deze werksessie Vragenlijsten Download hieronder de vragenlijsten die tijdens deze werksessie aan bod kwamen (bron: Van Heeringen & Kerkhof, 2000). >> Vragenlijst voor patiënten >> Vragenlijst voor behandelaren >> Doorvragen naar de aard van de suïcide-ideatie Terug naar boven Onderwijs en zorg: vroegsignalering en preventie van depressie en suïcidaal gedrag Werksessie van Rian van den Boogaart, sociaal-psychiatrisch verpleegkundige en projectleider STORM ,en Sanne Rasing, senior onderzoeker en projectleider STORM bij GGZ Oost-Brabant STORM is een samenwerkingsaanpak van een grote groep regionale partners in Oost-Brabant, universiteiten en het Trimbos-instituut. Aanleiding was het zorgelijke aantal suïcides onder jongeren, dat in Brabant boven het landelijk gemiddelde ligt. STORM is ontstaan vanuit de wens voor meer integratie tussen wetenschap en praktijk, en beter geïntegreerde zorg voor depressieve en suïcidale jongeren. In totaal doen 30 scholen mee en zijn meer dan 7500 leerlingen gescreend. Deze werksessie benadrukte om het hele systeem te betrekken. “Als je alleen iets met de tiener doet, dan kun je wachten op een terugval.” – Rian van den Boogaart en Sanne Rasing >> Download de presentatie van deze werksessie Terug naar boven Hoe vergroot je de kwaliteit van zorg voor suïcidale jongeren? Werksessie van Esther Schiphorst, gedragswetenschapper en kennisnetwerkcoördinator zelfbeschadigend en suïcidaal gedrag, en Hennie Goudkamp, GZ Psycholoog en hoofd behandeling Intermetzo/Pluryn Flevoland Naar aanleiding van meerdere suïcides in korte tijd in de organisatie is Pluryn/Intermetzo aan de slag gegaan met een verbeterplan in opdracht van de Inspectie. Dit plan had als doel om de kwaliteit van zorg binnen de organisatie te vergroten. Tijdens deze werksessie is het publiek zelf ook aan de slag gegaan met het maken van een stappenplan. Verschillende ideeën over belangrijke stappen kwamen naar voren. “We willen in de eerste plaats een sfeer van onvoorwaardelijke liefde, aandacht en vertrouwen creëren.” “Het eerste wat je wilt uitzoeken is: wat speelt er bij de medewerkers, wat ervaren zij in hun werk en wat maakt dat zij zich niet bekwaam voelen? Je moet als organisatie vooral niet zelf te veel oplossingen of stappen bedenken” – Deelnemers aan de werksessie >> Download de presentatie van deze werksessie Terug naar boven Suïcidaliteit onder LHBTI’ers Werksessie van Kris van der Veen, 113 zelfmoordpreventie Mensen die lesbisch, homo, bi en/of transgender en/of interseksueel (LHBTI) zijn, staan voor extra uitdagingen in vergelijking met anderen. Negatieve reacties, pesten en geweld komen veel voor. Dit maakt LHBTI’ers kwetsbaar voor onder meer depressie en zelfmoord. Kris van der Veen is ervaringsdeskundige en zoomt in op de beschermende en risicofactoren voor deze doelgroep, en op wat een hulpverlener voor hen kan doen >> Download de tekst van Kris van der Veen Terug naar boven Discussiesessie Suïcidepreventieprotocol. Hoe komen we tot een eenduidige aanpak? Discussiesessie met Jeroen Steenmeijer (kinder- en jeugdpsychiater de Bascule, Esther Schiphorst (behandelcoördinator en kennisnetwerkcoördinator zelfbeschadigend & suïcidaal gedrag bij Pluryn), Niels ter Huurne (kinder- en jeugdpsychiater OGH), Agaath Koudstaal (klinisch psycholoog bij Curium-LUMC) Jacquelijne Schraven (klinisch psycholoog bij Altrecht Jeugd), Liesbeth Westerval en Trude Nieuwenhuis (kinder- en jeugdpsychiaters bij Karakter). In het najaar 2018 boog een groep mensen zich over verschillende aspecten rondom suïcide(preventie). Denk aan beleid, diagnostiek en dossiervorming. Al snel bleek dat instellingen voor jeugd-ggz allemaal hun eigen suïcidepreventieprotocollen hebben, waardoor er veel onderlinge verschillen zijn. Tijdens deze werksessie hebben verschillende instellingen hun beleid uitgewisseld. De deuren moeten opengezet worden om suïcidepreventie te realiseren, samenwerking tussen instellingen is een essentieel onderdeel. Het thema beperkt zich niet alleen tot ggz, je hebt iedereen nodig. “Hoe houden we de protocollen up-to-date, en welke instrumenten zijn het meest geschikt voor de risicotaxatie?” – vraag uit het publiek >> Download de presentatie van deze sessie Terug naar boven Het symposium Suïcidepreventie bij jongeren was een initiatief van het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie en 113 Zelfmoordpreventie, en werd mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, GGZ Nederland, het Nederlands Jeugdinstituut en Landelijk Kenniscentrum LVB. “Er is meer aandacht nodig voor ouders, zowel op het niveau van de ggz als vanuit de politiek’’Kennis, onderzoek en initiatieven Organisaties en initiatieven >> 113 Zelfmoordpreventie Stichting 113 Zelfmoordpreventie is de nationale organisatie voor preventie van suïcide. Heb jij of iemand die je kent hulp nodig dan kun je bellen met: 0900-0113 of chatten via www.113.nl. >> @ease @ease is een laagdrempelige plek waar jongeren zonder afspraak, gratis en anoniem naar binnen kunnen lopen. Bij @ease zijn geen wachtlijsten en jongeren kunnen er met al hun vragen, klachten en problemen terecht. Ze vinden een luisterend oor bij vrijwilligers die zijn getraind in het herkennen van signalen die wijzen op ernstigere psychische problematiek. In het centrum is altijd een zorgprofessional aanwezig die vragen kan beantwoorden. Als het nodig is, kan hij ook helpen de juiste zorg in de reguliere (geestelijke) gezondheidszorg te vinden. Maar alles in overleg met de jongere zelf. Ook is er een psychiater bereikbaar als achterwacht in het geval van crisis. >> Doodzonde De zelfdoding van twee veelbelovende jonge mensen zet het leven van hun dierbaren en allerlei betrokkenen op zijn kop. In deze documentaire blikken een psychiater, twee psychologen, een vader, een moeder, een zus, een docente, een pastoor en een collega terug op het behandelproces en de vreselijke afloop. Met indrukwekkende eerlijkheid vertellen zij hoe zij die zwarte periode beleefd hebben, hoe zij zich machteloos en vaak eenzaam voelden en hoe zij contact en steun gemist hebben. De documentaire maakt ondanks de zware thematiek voelbaar dat we door meer met elkaar in verbinding te staan mensen met suïcidale gedachten beter kunnen helpen. >> Ivonne van de Ven Stichting De Ivonne van de Ven Stichting en professor Ad Kerkhof hebben het initiatief genomen voor de petitie Suïcides voorkomen door opleiding van artsen en hulpverleners. Deze petitie pleit voor structurele aandacht voor suïcidepreventie en patiëntveiligheid in de opleiding van zorgprofessionals. Ad Kerkhof schreef dit artikel over de aanleiding hiervoor. De petitie is op 8 oktober 2019 aangeboden aan Staatssecretaris Paul Blokhuis. Een betere opleiding van artsen en hulpverleners gaat hem zeer aan het hart. “Ik ga hiermee aan de slag. In al mijn overleggen met beroepsgroepen zal ik verzoeken om dit met voorrang te regelen.” >> Rogier Hulst Foundation De Rogier Hulst Foundation zet zich in voor kwetsbare jongeren en hun ouders. Onder meer door Roger That Huizen, inloophuizen waar jongeren een luisterend oor krijgen van een team van enthousiaste professionals en gemotiveerde, jonge ervaringsdeskundigen. >> STORM: Strong Teens and Resilient Minds Het STORM-project (Strong Teens and Resilient Minds) is er om somberheidsklachten bij middelbare scholieren vroegtijdig te signaleren en aan te pakken. Met als doel om depressie en zelfdoding onder jongeren te voorkomen. Het project stimuleert de ontwikkeling van veerkracht, positief zelfbeeld en weerbaarheid van jongeren. STORM is een samenwerking tussen GGZ Oost Brabant, GGD, het Trimbos instituut, scholen voor voortgezet onderwijs, gemeenten en regionale ketenpartners. >> Supranet GGZ Supranet GGZ is het lerende netwerk voor en door ggz-professionals, dat streeft naar minder suïcides door steeds betere zorg. Met behulp van cijfers willen deelnemers grip krijgen op de effecten van suïcidepreventie. Supranet GGZ verzamelt voor hulpverleners relevante, op eenduidige manier geregistreerde data van ggz-instellingen. De cijfers gaan over suïcides, suïcidepogingen en kwaliteitsaspecten van de zorg. Deze worden opgeslagen in een landelijk database. Deelnemers ontvangen tweemaal per jaar een feedbackrapportage. De ambitie is dat kinder- en jeugdpsychiatrie zich ook aansluiten bij Supranet. >> Supranet community Negen regio’s (genaamd Supranet communities) maken deel uit van het Suïcidepreventie Actienetwerk (Supranet), een initiatief van 113 Zelfmoordpreventie. Steeds meer organisaties en sectoren vinden dat suïcidepreventie niet alleen de verantwoordelijkheid is van de zorgsector. Succesvolle suïcidepreventie werkt alleen in een zogeheten community-aanpak. Familie, naasten, GGD, de wijk- of buurtteams, huisartsen, scholen, politie, (sport)verenigingen, ggz-instellingen, maar ook de vervoers- en sociaaleconomische sector werken binnen de Supranet Community-aanpak intensief samen. >> Zero suicide In april 2019 is in Rotterdam door meer dan 20 landen over de hele wereld de Zero Suicide Declaration gelanceerd. De Rotterdam Declaration schetst de belangrijkste principes voor een Zero Suïcide-benadering. De zero suicide beweging heeft als doel dat niemand eenzaam of radeloos zou moeten sterven door zelfmoord. GGZ Nederland verbindt zich aan deze ambitie. Terug naar boven Onderzoek naar suïcide(preventie) >> Suïcide onder 10- tot 20-jarigen in 2017. Een verdiepend onderzoek In 2017 stierven 81 tieners op een totaal aantal van 1917 zelfdodingen. In 2016 ging het om 48 tieners. De stijging in 2017 was zo zorgwekkend dat het ministerie van VWS aan 113 Zelfmoordpreventie heeft gevraagd een verdiepend onderzoek te doen naar de achtergronden van deze suïcides. Het onderzoek is in 2019 afgerond. >> Onderzoek naar suïcideproblematiek in de JeugdzorgPlus Karakter is in samenwerking met een team van ervaringsdeskundige onderzoekers gestart met het onderzoek ‘Als suïcide en suïcidale uitingen je dag kleuren: wat doet dat dan met jou en mij? Een kwalitatief onderzoek naar de ervaringen en behoeften van jongeren en hulpverleners in de JeugdzorgPlus en ketenpartners’. Met behulp van kwalitatieve methoden wordt bij ten minste drie JeugdzorgPlusinstellingen onderzoek uitgevoerd, te weten Pluryn HoenderlooGroep, de Stichting Ottho Gerhard Heldring en Ambulatorium en Horizon Jeugdzorg en Onderwijs (en ketenpartners) . De doelen van dit onderzoek zijn inzicht en kennis verwerven in het functioneren van groepen waar suïcide-problematiek speelt, en de gewenste professionele begeleiding van die groepen beschrijven. Contactpersoon: Shireen van Rosmalen – Kaijadoe, s.kaijadoe@karakter.com. >> Tijdschrift voor Psychiatrie: Suïcidaliteit bij adolescenten met therapieresistente internaliserende problematiek Artikel van P.C.M. Herpers, J.E.C. Neumann en W.G. Staal. Suïcidaliteit bij adolescenten vormt een toenemend maatschappelijk probleem, met name bij een kleine groep patiënten die moeilijk behandelbaar blijkt. Bestaande formele richtlijnen voor behandeling blijken bij deze groep, waarbij vaak sprake is van complexe comorbiditeit, in de klinische praktijk van beperkte waarde. Terug naar boven Dossiers, tips en tools >> Suïcidepreventie in het onderwijs 113 Zelfmoordpreventie besteed specifiek aandacht aan suïcidepreventie in het onderwijs. Op deze pagina vind je materiaal, voorbeelden en verwijzingen naar producten die kunnen helpen bij het vormgeven van beleid of acties. >> Tips en tools bij suïcidepreventie 113 Zelfmoordpreventie heeft een specifieke pagina waar verschillende tips en tools te vinden zijn, die kunnen helpen wanneer je je zorgen maakt over iemand in je omgeving. >> Trainingen en workshops Voor het leren herkennen, bespreekbaar maken en doorverwijzen van mensen met suïcidaal gedrag is er de suïcidepreventietraining gatekeeper van 113 Zelfmoordpreventie. In deze training oefenen cursisten te vragen naar zelfmoordgedachten. Ook is het mogelijk om een workshop of en training op maat aan te vragen. >> Factsheet LHBTI en suïcidepreventie Mensen die lesbisch, homo, bi en/of transgender (LHBT) zijn of die gevoelens hebben, staan voor extra uitdagingen in vergelijking met anderen. Negatieve reacties, pesten en geweld komen veel voor. Dit maakt LHBT’ers kwetsbaar voor onder meer depressie en zelfmoord. 113 ontwikkelde hiervoor een factsheet. >> Factsheet Autisme en suïcidepreventie Mensen met autisme hebben vaker zelfmoordgedachten en een grotere kans door zelfmoord te overlijden dan mensen zonder autisme. 113 Zelfmoordpreventie en de Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA) hebben samen de factsheet Suïcidaliteit en autisme gemaakt. Daarin staan de belangrijkste recente wetenschappelijke inzichten op een rij. >> Rondom Jong Rondom Jong is een wegwijzer voor professionals die betrokken zijn bij het welzijn van jongeren om depressiepreventie op scholen en de ketensamenwerking rond depressieve jongeren te versterken. De interventie Rondom Jong bestaat uit een set materialen waarmee professionals die depressiepreventie voor jongeren een warm hart toedragen zelf aan de slag kunnen. Rondom Jong is opgezet als een bordspel en is daardoor laagdrempelig in gebruik. >> Themadossier Nederlands Instituut van Psychologen Het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) brengt op hun website het thema suïcidepreventie in beeld door middel van een dossier met artikelen, beleid, tools en naslagwerken. Hier is ook relevante informatie te vinden over suïcidepreventie bij jongeren, waaronder de Multidisciplinaire Richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag. >> Richtlijn Nederlands Jeugdinstituut Het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) herziet momenteel de richtlijn stemmingsproblemen op het onderdeel suïcidepreventie. Terug naar boven “Als we van elkaar weten dat we allemaal ons best doen ontstaat er verbinding, en kunnen we samen écht vooruitgang boeken.” Meer informatie en contact Heeft u vragen, of suggesties voor aanvullingen? Neem dan contact op met Nienke Bekkema via n.bekkema@kenniscentrum-kjp.nl of laat een reactie achter via het formulier hieronder. Meer kennis voor minder suïcides Nieuwsbericht naar aanleiding van het Symposium suïcidepreventie bij jongeren. Praktijkstandaard Depressie Betrouwbare kennis over de diagnose en behandeling van depressie bij kinderen en adolescenten. Heb jij suïcidegedachten of maak je je zorgen over iemand? Chat of bel dan met 0900-0113. Via deze link vind je meer contactmogelijkheden.